CREDO UT INTELLIGAM
Wiesław Gdowicz
Wstęp
„Credo ut intelligam” – wierzę, abym pojmował.
To tytuł cyklu poświęconego poezji hebrajskiej, a szczególnie psalmom. Łaciński cytat to przewodnia myśl św. Augustyna z dzieła „O Trójcy Świętej” wyrażająca konieczność wiary poprzedzającej poznanie. Psalmy są śpiewane w trakcie każdej Mszy Świętej każdego dnia. Nimi również modlimy się w Liturgii Godzin. To, że są powiązane z czytaniami liturgicznymi nie ulega wątpliwości. Brak jednak refleksji nad naturą tych powiązań jest przyczyną widzenia formy zewnętrznej ze szkodą dla ich treści. Porównując różne tłumaczenia tutaj zamieszczane lepiej będzie można wydobyć głębię myśli w nich zawartą.
Krótka teologia psalmu autorstwa śp. ks. prof. Stanisława Łacha, mój komentarz i myśli ojca Paula Beauchampa SJ być może skłonią czytelnika do samodzielnej medytacji.
Można krążyć po wielu orbitach.
Unosić się i opadać.
Czuć siłę przyciągania niewidzialnego środka.
Pragnąć dotknąć ożywczego źródła.
Ale wtedy trzeba się zatrzymać.
Trzeba trwać w miejscu.
W bezruchu.
Wtedy tylko można być.
(wg)
Nie ulega wątpliwości, że psalmy mają charakter poetycki. Nie jest już tak oczywiste, co stanowi o poetyckości psalmów. Uczeni zajmujący się tym zagadnieniem wskazując na różnice między poezją, a prozą starożytności biblijnej, wymieniają paralelizm członów i specyficzną budowę wiersza czyli metrum. Paralelizm jest najbardziej podstawowym sposobem wyrażania myśli poetyckiej na Starożytnym Wschodzie, szczególnie w Biblii. Polega on na zestawieniu dwóch lub więcej wierszy w taki sposób, że powtarzają one tą samą myśl przy użyciu możliwie różnych słów.
Piękno paralelizmu polega na doborze analogicznych konstrukcji gramatycznych oraz dokładnie odpowiadających sobie (lub przeciwstawnych) wyrażeń. Podstawową postacią paralelizmu są dwa równoległe człony np. Ps 6 wiersz 10 „Pan usłyszał moje błaganie, Pan przyjął moją modlitwę.”
Imię Boże powtarza się w tej samej postaci; czasownikowi „usłyszał” odpowiada w następnym wierszu „przyjął”, rzeczownikowi (funkcja dopełnienia) „moje błaganie” „moją modlitwę”.
Inny przykład: Ps 8, 5 „czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, czym syn człowieczy, że się nim zajmujesz.” Cały psalm 114 jest zbudowany z paralelizmów synonimicznych. Istnieją paralelizmy zwane chiazm, które zestawiają wyrażenia w obu wierszach w odwrotnym porządku np.; Ps 2, 4-5 „śmieje się Ten, który mieszka w niebie, Pan się z nich naigrawa, a wtedy mówi do nich w swoim gniewie i swą zapalczywością ich trwoży.” Jeszcze jeden rodzaj paralelizmu jest interesujący – nazywa się antytetyczny i zestawia dwa wiersze w ten sposób, że drugi wyraża treść przeciwstawną pierwszemu np.: Ps 20, 9 „Tamci się zachwiali i upadli, a my stoimy i trwamy.” Taka konstrukcja tworzy pewną całość myślową mówiącą czym rzecz jest i czym nie jest lub jak być powinna i nie powinna.
Księga Psalmów zawiera 150 pieśni o treści religijnej. Wyrażają one uczucia i myśli religijne zarówno poszczególnych ludzi jak i całego dawnego ludu Bożego. Odpowiednikiem polskiego określenia „psalmy” jest hebrajskie „t^hillim” (od hallel – wysławiać). Bardziej odpowiednim określeniem psałterza byłoby słowo „miz^mor” czyli pieśni wykonywane przy akompaniamencie instrumentu Ta nazwa się nie przyjęła. Grecy tłumacząc „miz^mor” użyli słowa „psalmoi”. Za tym określeniem poszła tradycja łacińska przekładając „psalmoi” na „psałterz”. Liber Psalmorum – Księga Psalmów występuje w Piśmie Świętym w grupie pism dydaktycznych na drugim miejscu po Księdze Hioba.
„Chrześcijanin, człowiek nowego ludu Bożego, czyta Psałterz w nowym duchu. Nie może on też nie dostrzegać w nim pewnych niedoskonałości, zestawiając go z powszechnym posłannictwem miłości Jezusa Chrystusa, wie on jednak, że Bóg, dobry Nauczyciel, prowadzi człowieka długimi etapami, od tego co niedoskonałe, ku doskonałości”
(wstęp do Ks. Psalmów – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu; wyd. V)
Teologia Psalmów pochodzi z „Księga Psalmów Pismo Święte Starego Testamentu Tom VII KUL w opracowaniu Ks. Stanisława Łacha.
Wybór, przygotowanie i komentarze Wiesław Gdowicz
Myśli pochodzą z książki „Psalmy nocą i dniem” Paul Beauchamp SJ Wydawnictwo Przeglądu Powszechnego W-wa 1985
